De Klèng Wach
De Klèng Wach; Zo wordt dit voormalige douanecontrolehuis(je) aan de Akenerstraat in het Vaalser dialect genoemd. Het is gebouwd omstreeks 1890 en kijkt terug op een bewogen geschiedenis. Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918), Nederland is neutraal, wordt deze grensovergang op last van de Nederlandse overheid hermetisch afgesloten met prikkeldraad. Begin twintiger jaren van de vorige eeuw wordt de barrière weggehaald en kunnen de bewoners van het aangrenzende (Duitse) Vaalserquartier enkele uurtjes per dag inkopen doen in Vaals.
Eind dertiger jaren, vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, wordt de grensovergang nu op last van het Duitse gezag weer afgesloten door middel van ijzeren paaltjes. Als de Duitsers op 10 mei 1940 ons land binnenvallen blijkt dat de afrastering is verwijderd en een verplaatsbare prikkeldraadversperring is aangelegd, zodat Duitse troepen over deze grens richting België kunnen oprukken.
Na de oorlog wordt deze grensovergang bewaakt door Nederlandse militairen (groot-verlofgangers) en douane (kommiezen). In deze periode ontstaat ook de naam Klèng Wach (klein wachthuisje), waarschijnlijk om het verschil met het grote grenskantoor aan de Maastrichterlaan aan te duiden.
In 1951 wordt op last van de Duitse overheid de grensovergang aan de Akenerstraat voor de derde keer hermetisch afgesloten. Deze keer is het een ijzeren poort, die door de Vaalser bevolking "Iesere Jardieng" (ijzeren gordijn) wordt genoemd. Eind 1959 gaat dit dranghek voor enkele uren per week open en in een houten bouwkeet aan Duitse kant kunnen de bewoners van Vaalserquartier, die in deze tijd massaal inkopen doen in Vaals, hun goederen inklaren.
Eind zeventiger jaren, de grensovergang wordt nog steeds bewaakt, verdwijnt het ijzeren gordijn en komen er betonnen paaltjes voor in de plaats.
Na het Verdrag van Schengen zijn er geen vaste grensposten meer en raakt de Klèng Wach in verval. In 1993 wordt de gemeente Vaals eigenaar van het douanehuisje en verhuurt dit aan de Heemkundekring Sankt Tolbert, die er een museumpje heeft ingericht; het kleinste museum van Nederland.
Incidenteel is dit museum opengesteld voor het publiek. Op verzoek is de De Klèng Wach ook te bezichtigen na telefonische afspraak met dhr. W. Winkens (06 25017267) of J.Francotte (06 42924993)
Het vliegermonument
Op 27 juni 1932 stegen vanaf vliegveld “De Kooy” op Texel de luitenant ter zee 1e klasse C.A. Weemhof met sergeant-vliegtuigmaker-vlieger W.J. Nijhof op voor het maken van een oefenvlucht. Ze werden vergezeld door nog twee vliegtuigen. Boven het Vaalser bos is het vliegtuig in moeilijkheden geraakt. De omstanders dachten dat het zou gaan landen op de weide, welke als vliegveldje dienst deed. Het vliegtuig is om nog onverklaarbare redenen echter neergestort.
Om de vijf jaar wordt er een herdenking gehouden op 27 juni. De volgende is op 27 juni 2017.
Ter nagedachtenis van de omgekomen vliegers is ter plekke een momument opgericht.
Het monument is opgetrokken uit steen. Eerst was het voorzien van een houten propeller. Deze is echter later vervangen door een exemplaar uit aluminium.
Het monument is opgericht op initiatief van de heer Stubach.
Het opschrift op de bronzen gedenkplaat luidt:
Hier vonden den dood
den 27en juni 1932
luitenant ter zee 1e klasse C.A. Weemhof
Zeist 38 jaar
Sergeant-vliegtuigmaket-vlieger
W.J. Nijhof
Utrecht 30 jaar
Zij zijn gevallen bij de vervulling van hun plicht
Laat het een aansporing zijn om onze plicht tegenover het
Vaderland steeds met dezelfde toewijding en opoffering te vervullen
Bloemendalstraat 11a
Ons verenigingsgebouw na de verbouwing een nieuwe naam:
Óp Sankt Tolbert
Deze naam is door broeder Leo Disch, bij de voordeur aan de Bloemendalstraat 11a, gebeiteld in een steen, onthuld bij de opening van het gebouw.
Op de eerste verdieping is het archief gevestigd.
In ons gebouw vinden de maandelijkse Bijeenkomsten en jaarlijks de familiemiddag/avond voor de leden plaats.
